о проекте ccылки rus kryash tat eng
|
ДУХОВНАЯ ИСТОРИЯ И КУЛЬТУРАРаздел "Духовная история и культура" является одним из ключевых разделов сервера. Большинство материалов, которые размещены и будут размещаться в этом разделе, собирались на протяжении десятилетий. Многие из переводов Священного Писания и богослужебных текстов, публикуемых на сервере, были осуществлены как в дореволюционные годы, так и в советское время. Последние распространялись преимущественно в рукописном виде и были изданы только в постсоветский период. В настоящем разделе посетитель сервера может ознакомиться с житийной литературой на кряшенском языке, с историческими исследованиями о религиозных просветителях кряшен, выдающихся деятелях кряшенской культуры. Истоки духовного развития кряшен, несомненно, находятся в православии. В создании кряшенского алфавита, в учреждении кряшенской школы, в отправлении православного богослужения на кряшенском языке, в рукоположении кряшенского православного духовенства, в издании книг на кряшенском языке, в созыве кряшенских съездов и возрождении приходской жизни кряшен - везде мы видим ключевую роль Русской Православной Церкви. В ХIХ веке в Казани на ниве духовного просвещения трудились из кряшен священники Василий Тимофеев и Тимофей Егоров. Отец Василий под руководством Н.И.Ильминского занимался переводом книг Священного Писания. Именно он, после отъезда из Казани иеромонаха Макария (Невского), отправлял на своем природном языке православное богослужение. После смерти отца Василия в 1895 году настоятелем Кряшенской церкви стал священник Тимофей Егоров, прослуживший в этом храме до его закрытия. С 1 по 7 июля 1920 года в г.Казани проходил 1 Всеросссийский Съезд Кряшен. На вечернем заседании в 5-ый день работы Съезда была произнесена знаменитая речь профессора богословия Н.В.Никольского, в которой кратко, но обстоятельно было разъяснено происхождение кряшен. По мнению Никольского, народ кряшен произошел в большинстве своем от половцев, частью - от прежних тюркских племен (ПРОТОКОЛ Первого Всеросссийского рабоче- крестьянского и красноармейского Съезда Кряшен. Издание Центрального Кряшенского Издательства. Казань: Первая Государственная Типография. 1921 г. С.41). Были попытки издания "Истории кряшен", с привлечением к работе профессора богословия Никольского (Ф.15, оп.1, дело ?1279. ПРОТОКОЛЫ заседаний коллегии подотдела и секций), но "История кряшен" так и не была опубликована. Зав. издательством Павлов докладывал, что отделом печати аннулированы заказы на печатание 3 пьесок, 2 политических брошюр и "Истории кряшен" профессора Никольского (Из ПРОТОКОЛА ?15 заседания коллегии кряшен от 15.02.1921 г.). В 1917-1918 годы созывались Съезды представителей мелких народностей Поволжья. Съезды рассматривали широкую программу развития поволжских народов, в том числе - программу церковной реформы. На 1-ом общем собрании представителей мелких народностей Поволжья диакон О.К.Садков доложил резолюцию церковной комиссии. Вот некоторые пункты этой резолюции: 1. Признать желательным учреждение митрополичьего Казанского округа. На митрополичьей кафедре в Казани желательно иметь Уфимского епископа Андрея, как знатока нравов и быта инородцев не только Казанской Епархии, но и других. Митрополит является руководителем деятельности национальных инородческих епископов не как начальник, а как первый между равными. 2. Немедленно же послать в предсоборное совещание представителей от следующих инородческих племен - кряшен, чуваш, черемис, мордвы, вотяков, пермяков и зырян; выбор же кандидатов передать в секции вышеперечисленных народностей (ПРОТОКОЛ 1-го общего собрания представителей мелких народностей Поволжья. С.24-28). После Октябрьского переворота 1917 г. властные структуры Татарской Республики стали популяризировать и реализовывать среди кряшен идею единой татарской нации, проводить линию к ассимиляции кряшен с татарской массой. Потребовалось несколько лет систематической и упорной работы, чтобы подойти к упразнению в Татарской Республике кряшенских организаций, учреждений и представительств. Были ликвидированы газеты, издательство, театр, педагогический техникум, кряшенские приходы и др. 4 декабря 1925 года по решению комиссии Обкома произошло "воссоединение" кряшен с татарами (М.Глухов. ЭНЦИКЛОПЕДИЯ. Казань. 1997. С.333-334; Газета "Красная Татария", 4 декабря 1925 г.). Восстановление этнокультурной идентичности кряшен началось параллельно с духовным возрождением кряшенского народа. В Казани по благословению архиепископа Казанского Анастасия в день памяти святителя Иоасафа Белгородского - 23 декабря 1989 года - было восстановлено богослужение на кряшенском языке. С тех пор этот день стал новой точкой отсчета в истории религиозного возрождения православных кряшен. Очень надеемся, что тексты и материалы, которые помещены в разделе духовной культуры и литературы, скоро станут достоянием широкого круга читателей и будут способствовать решению вопросов этнокультурной консолидации кряшен. БУДЕТ МЕМОРИАЛЬНЫЙ САДСкоро у здания Тихвинской церкви появится мемориальный сад с размещением и установкой поклонного креста. По архивным данным, на этом месте когда-то находился церковный погост, где хоронили священников этого храма. На планах Казани 1767, 1883, 1913 годов территория Тихвинской церкви одной стороной участка имела непосредственный выход на улицу Тихвинскую (ныне Габдуллы Тукая). Но далее руководство города отсекает участок церкви от улицы Тукая, сокращает площадь сада, нарушая исторические границы церковного кладбища XVIII - XIX веков. В нарушение планировочной традиции, город отвел эту площадь под коммерческое использование. Многие годы на священном месте стояло одноэтажное здание, выполняющее в разные годы различные функции. Здание, служившее до перестройки молочной кухней, переходило в разные коммерческие структуры. Несмотря на то, что здание находилось в самом центре города и в непосредственной близости к Колхозному рынку, оно не п... ҮЗЕБЕЗНЕ БЕЛӘБЕЗМЕ?Викторина сорауларына җаваплар бирүне төгәллибез 1. Яшь киленгә баш бәйләтү җоласын кыяматлык башкара. Кәбен койдырып кайткач, киленнең бер толымга үрелгән чәчләрен ике толым итеп үрәләр, аннары баш түбәсенә урап, өстеннән мәләнчек кигертәләр. Шушы көннән яшь хатын мәләнчексез йөрми, яулык кына бәйләгәндә дә иң элек мәләнчек кигәннәр. Мәләнчек өстеннән тәңкәле чигәчәләр (кайбер төбәкләрдә яңак яисә җилкәлек дип тә йөртәләр) бәйлиләр, аның өстеннән сүрәкә киелә. Сүрәк|... Үзебезне беләбезме?Викторина сорауларына җаваплар бирүне дәвам итәбез.1. Василий Михайлович Горохов - педагог. Вятка губернасы, Алабуга өязе Зур Елово авылында туып үскән (1891-1962). Казанның керәшен укытучылар семинариясен һәм Казан университетын тәмамлаган. 1918-1922 елларда Керәшен укытучылар семинариясендә, алга таба педтехникумда директор була. 1930 еллар башыннан Казан педагогия институтында педагогика кафедрасын җитәкли. Татар, керәшеннәрдән беренче фән докторы. 2. Керәшеннәрне өйрәнгән һәм өйрәнүче галимнәр: Н.Воробьев, Р.Уразманова, Й.Мөхәммәтшин, Ф.Баязитова - этнография. М.Глухов, Т.Дунаева, Д.Васильев - тарих. С.Суслова, Р.Мөхәмә... ҮЗЕБЕЗНЕ БЕЛӘБЕЗМЕ?Газетабызның быелгы 3,4,5нче саннарында тарихыбызга, традицияләр, гореф-гадәтләр, киемнәр, арабыздан чыккан асыл карендәшләребез тормышына караган 'Үзебезне беләбезме?' дигән исем астында викторина сораулары биргән идек. Теләгебез, бер яктан, укучыларыбызның үз тарихларын ни дәрәҗәдә белүләрен өйрәнү булса, икенче яктан, шушы барлык сорауларга да тулы, дөрес җавапларны бастырып чыгару иде. Сорауларның беренче өлеше басылып чыккач та, редакциягә җаваплар язылган хатлар килә башлады. Бу - безнең өчен бик куанычлы хәл. Димәк, тарихыбыз белән кызыксынучылар, аны белүчеләр күп икән. Шуны да әйтергә кирәк: барлык сорауларга да җавапларны 'Туганайлар' битлә... Үзебезне беләбезме?Тарихыбызга карата булган викторина сорауларын бирүне дәвам итәбез. 1. Василий Михайлович Горохов кем ул? 2. Керәшеннәрне өйрәнүче галимнәрне, язучыларны беләсезме? 3. Беренче керәшен шагыйрьләреннән кемнәрне беләсез? Аларның әсәрләреннән төзелгән җыентык кайчан чыккан? 4. Керәшен матбугатының нинди басмалары булган? 5. Керәшен хатын-кызларыннан беренче укытучы кем ул? 6. Керәшен казаклары кемнәр алар? Бүгенгесе көндә аларның токымнары кайларда яши? 7. Керәшеннәр дөньясында зур эз калдырган Павел Васильевич Щетинкин кем ул? 8. Кем ул Ямаш Игәнәй? 9. Кер&... Үзебезне беләбезме?Үз тарихыбызны, традицияләребезне белмәвебезне 'юк'ка сылтап кына калдыру дөрес булмастыр. Эзләгән, белергә теләгән кешегә чыганаклар аз булса да, бар. Тарихчы Максим Глуховның 1997 елда Казанда басылып чыккан 'Татарика Энциклопедия' китабы күпләребезгә этәргеч булып тора. Кавемебез турында бик күп кыскача белешмәләрне шушы китаптан алырга мөмкин. Керәшеннәрнең телен, йолаларын, киемнәрен өйрәнгән галимнәр Ф.Баязитова, Р.Мөхәммәтова, С.Суслова чыгарган китапларда да шактый күп мәгълүмат тупланган. Ә инде карендәшебез, профессор Т.Дунаеваның 2008 елда басылып чыккан 'Кряшеноведение' кенәгәсе керәшеннәрнең тарихы, бүгенгесе турында өйрәнгән зур библиографик күрсәтк... КЕРӘШЕНЧӘ БУКВАРЬМинем татар дусларым да 'Туганайлар' гәҗитен алдырып укыйлар. Очрашкан чакларда кайвакыт гәҗитне тикшереп тә алабыз. Мәктәптә татар теле укыткан дустым күптән түгел генә очрашкач: 'Керәшен хәрефләре белән бирелгән язмаларны бик авырлык белән укыйм. Кайбер хәрефләрнең язылышы бөтенләй дә кагыйдәләргә туры килми. Мисал өчен, ник 'ә' язасы җиргә 'я' языла инде? Мин үзем боларны кабул итә алмыйм, кагыйдәгә туры килми', - дип, аңлатуымны сорады. Татарлар гына түгел, үзебезнең күпчелек керәшеннәр дә шушы сорауны бирә бит. Җавапны тулырак итеп газета аша бирмәкче булам. Казан университеты профессоры, заманының билгеле тюркологы Николай Иванович Ильминский ... Бәби ашыМәтүк җиңги бәби алып кайткан. Карендәш-ыру көн саен тәмле пешкән ризыклар, таба ашлары алып, бәбидән котылган җиңгинең, яңа туган бәбинең хәлен белешергә киләләр икән. Өлкән балалар Питүк белән Әркәш көн дә сыйланып рәхәтләнәләр, ди. Көннәрдән беркөнне хәл белүчеләр сирәгәйгәч, малайлар аналарына карап - нәнәү, тизрәк тагын бер бәби алып кайт инде, гүчтинәчләр китерми башладылар бит, дип әйткәннәр ди. Бу мәзәкнең нигезендә чынлап та бүгенгәчә сакланган бик матур җола-гадәт ята. Башка төбәкләрне белмим, әмма Мамадыш районының... АШ БИРҮ21 ноябрьне безнең керәшеннәр Микайлу дип йөртәләр. Чиркәү бу көнне пәрештәләр башлыгы Архангел Михаилны искә ала. Ә менә Чиләбе өлкәсендә яшәүче нагайбаклар 'аш бирү' көне дип тә йөртәләр. Архангел Михаилга гына түгел, чиркәү җоласына да бәйле булмаган 'аш бирү' җоласын Чибәркүл районының Папау түтиләре Уряшева Евдокия (1929 елгы), Уряшева Полина (1938), Бигашева Мария (1929) Нагайбак районының Фершампенуаз авылыннан Маметьева Анналар (1928) бик җентекләп сөйләделәр. Чибәркүл белән Нагайбак арасы 300 чакрым тирәсе булып, элгәре бик еш аралашмасалар да, аш бирү ике якта да бертөрле дияргә була, шуңа күрә т&#... Бәчели әтейнең авылдашларыҖәй көне пароходта Идел буйлап сәяхәттә булган идем. Ульян шәһәрендә экскурсия вакытында чуаш халкының беренче мәгърифәтчесе, алфавитын төзүче Иван Яковлевка куелган һәйкәл янына тукталдык. Безнең керәшеннәрнең дә беренче мәгърифәтчесе, керәшенчә букварь төзүче Василий Тимофеев бар бит, дигән уй шунда башыма кереп калды. Әмма аңа беркайда да, бернинди дә һәйкәл юк! Ә бит ул оештырган керәшен мәктәбе тора-бара педтехникумга әйләнеп, керәшеннәр өчен генә түгел, мари, чуаш, мукшы, удмуртлар өчен дә укытучылар әзерләгән. Коммунистлар килеп, мәдрәсәләр ябылып, совет мәктәпләре ачыла б... Забытые традиции Петрова дняПитрау или Петров день - это праздник, в котором переплелись православно-церковные традиции и элементы ранних языческих обрядов кряшен. Первоверховные апостолы Петр и Павел с незапамятных времен пользовались у кряшен особым почитанием, в связи с этим Питрау был широко распространен во многих кряшенских селениях. Сегодня Питрау по-прежнему является наиболее сильным проявлением этнорелигиозной идентичности кряшенского народа, основанной преимущественно на Православии. В настоящее время Питрау имеет в Татарстане статус республиканского праздника кряшенской культуры и проходит под эгидой Ассамблеи народов Татарстана. День святых апостолов Петра и Павла считался у кряшен одним из самых важных праздников в году. К нему готовились заранее: соблюдали пост, чистили и убирали избы, готовили кушанья, красили яйца в желтый цвет. Петров день и предшествовавшая ему ночь были посвящены гулянью. Уже накануне Петрова дня парни ... Колышчы мәктәбенә 140 елВ.МАКСИМОВА.Зур тәрәзәле, нараттан җиткерелгән бу матур бина Мамадыш районының Колышчы авылында баштан ук мәктәп итеп төзелгән һәм әле дә, авылның архитектура һәйкәле булып, башка корылмалардан аерылып тора. Архив материалларыннан күренгәнчә, беренче мәктәп 1869 елда көз көне Изге Гурий туганлыгы тарафыннан ачыла. 1870 елда мәктәптә 42 ир бала укый, укытучылары Семен Алексеев булган. Һәм шунысы да кызыклы: башка керәшен мәктәпләренә караганда, биредә иң күп укучы исәпләнгән. Ә бүгенге көндә Колышчы мәктәбендә барысы 9 бала белем ала. Алар турында дөрләп торган белем учагының соңгы кү... Керәшеннәрдә беренче шкулУрыс булмаган халыкларны үз ана телләрендә укыту максатыннан 1863-64 нче уку елында Казанда ачылган беренче керәшен шкулына 145 ел тулды. Бу мәктәп тарихыбызда зур эз калдырган, әле бүген дә эшләп ятучы керәшен авыл мәктәпләренең чишмә башы булган. Казан керәшен шкулы тарихы танылган мәгърифәтче һәм миссионер Василий Тимофеевич Тимофеев (1836-1893) исеме белән тыгыз бәйләнгән. Ул Мамадыш районы Чиябаш авылында туа. Аны 1863 елны Казан Духовная Академия профессоры Николай Ильминский татар теле буенча практик уроклар алып баручы итеп Духовная Академиянең миссионерлар бүлегенә урнаштыра. Бу вакытта Тимофеев хатыны белән Академия янындагы яртысы җир астында булган бәләкәй генә йортта яши. 1863/64 уку елында ул Чиябаштан &#... Үзәк керәшен мәктәбе каршындагы Гурий чиркәвеМатериалны Д.Сизов әзерләде. Ф.Солтанова тәрҗемәсе.1863 елда Казанда керәшен мәктәбе ачылгач, аның укучылары келәүгә Академия чиркәвенә йөргәннәр. Алга таба 1871 елда Изге Гурий хөрмәтенә керәшен мәктәбендә домовая церковь ачыла. 1918 елны бу чиркәү ябылгач, керәшенчә келәүләр туктала. Керәшеннәр күп тапкырлар бу йортны кире кайтарып, керәшен үзәге итәргә теләсәләр дә, кызганычка каршы, бүгенге көндә Изге Гурий чиркәве урнашкан йорт, заманча реконструкцияләнеп, эшлекле-сәүдә үзәге буларак кулланыла. 1989 елны гына Казан шәһәренең Петропавловский... Казан керәшен мәктәбендә Патша Йорты кунакларыС.ЧИЧЕРИНАның 'У Приволжскихъ инородцевъ' китабыннан. Материалны Ф.Солтанова әзерләде.Олы Князь Константин Николаевичның 1870 елның 8 июнендә Казан керәшен мәктәбенә килүеКазан керәшен мәктәбе ике ел рәттән Патша сарае членнарын күрү бәхетенә ирешсә, 1870 елның 8 июлендә уку йортына Олы Князь Константин Николаевич килә. Аның белән очрашуга мәктәпнең хәзерге укучылары белән рәттән элекке тәрбияләнүчеләре - хәзер инде үзләре мари, чуаш, удмурт мәктәпләре укытучылары да килә. Олы Князь ир-атлар укый торган бүлеккә кергәч, укыту округы попе... Казан керәшен мәктәбендә Патша Йорты кунакларыӘле кайчан гына үткән тарихның күп кенә ачылмаган битләре архивларда гына сакланып, күпләребез өчен куллана алмастай хәзинә иде. Тормыштагы үзгәрешләр бу тимер пәрдәне бераз урыныннан күчереп, кызыклы мәгълүматларны халык игътибарына чыгарырга мөмкинлек тудырды. Шундый материаллар арасында керәшен темасына кагылганнары да күп. Бүген сезгә Н.Ильминский тарафыннан оештырылган керәшен мәктәпләренә карата Россия Патшалары һәм аларның нәселе кешеләренең мөнәсәбәтен күрсәтүче язма тәкъдим итәбез. Олы Князь Алексей Александровичның Казан керәшен мәктәбенә килүе 1868 елның 18 мае к}... Изге Гурий Туганлыгы мәктәпләреДөньяви һәм дини мәсьәләләрдә үзара ярдәмләшү максатыннан, 1867 елда Казан шәһәрендә Изге Гурий Туганлыгы төзелә. Бу Туганлык , бигрәк тә, төбәктә яшәүче урыс булмаган халыкларга кайгыртучанлык күрсәтә һәм, беренче чиратта, аларның аң-белемен үстерүне күздә тотып, авыл җирләрендә башлангыч мәктәпләр, училищелар ача башлый, бушлай китаплар басып өләшә. Изге Гурий Туганлыгы ачкан мәктәпләр тулысы белән хәлле кешеләрнең ярдәме хисабына эшли. Аеруча күп ярдәм Казанның беренче гильдия купецы П.В.Щетинкиннан кергән. Иң беренче мәктәпләр 1868 елда Мамадыш, Лае... Спас чиркәвеГ.ЕГОРОВА.1887 елда хәзерге Тукай районы Борды авылында матурлыгы һәм биеклеге белән янәшә-тирә авылларга күренерлек, чаң тавышы еракларга яңгырап торырлык итеп Спас чиркәве салына. Алабуга купецы Дмитрий Иванович Стахеев тарафыннан салдырылган әлеге чиркәү бүгенге көндә юк инде. Бары аның нигез урыны һәм каберлекләре генә сакланып калган. Бордының шул чорда яшәгән кешеләре сөйләп калдырганнан шулар билгеле: чиркәүдә священник, диакон, псаломщик, чиркәү старостасы штатлары, аерым чиркәү җыручылары да булган. Чиркәүнең уң ягында поп йортлары урнашып, уң ягында алма, шомырт, карлыган һәм башка җимеш бирә торган агачлар үскән. Иман йортының әй... АркаимВ.МАКСИМОВА.Көнчыгыш Урал аръягының бай, иркен табигате борынгыдан кешеләрне үзенә тарткан. Археологлар тарафыннан бу төбәктә таш, бронза, тимер һәм урта гасырларга караган күптөрле тарихи һәйкәлләр ачылу дәвам итә. Ә Чиләбе өлкәсе белән Казахстан чикләшкән урында узган гасырның 80 нче елларында табылган үзенчәлекле 'Шәһәрләр иле' - егермедән артык бронза чорына караган кешеләр яшәгән ныгытмалы урынчалыклар - Урал аръягына дөньякүләм танылу китерде. Шартлы рәвештә тулаем бу урынга 'Аркаим' исеме бирелгән. Бүгенге көндә Аркаим иң зур археологик тарихи-мәдәни музей тыюлыгы булып санала, елдан-ел үзенә күпсанлы сәяхәтчеләрне, галимн... К истории разложения национального общества кряшенИ.С.Михеев (за установление фактического автора статьи и за подготовку этого материала к публикации приносим свою признательность А.В.Фокину)Вместо предисловия Год тому назад в Казани раздался клич: "Мелкие народности Поволжья, соединяйтесь". Как звон набатного колокола разнесся этот клич по всему Поволжью и собрал лучшие интеллигентные силы инородцев в одно общество-в "Общество мелких народностей Поволжья". Я помню первые заседания этого общества: какой подъем, какое воодушевление царили на этих заседаниях. У всех было искреннее и твердое намерение поработать на пользу своего народа, у всех было радостное настроение. "Поздравляю Вас, писал мне один инородец на Пасхе,-с двойным праздником: Воскресением Христа и воскресением наших народностей". Да, это действительно было наше воскресение. Многие инородцы, работавшие до ... |
|
|