Тихвинский приход в КазаниСетевой этнокультурный проект кряшенского народаПричастие
баш проект турысында сылтамалар форум rus kryash tat eng

Жаnалыклар
Анализлау
Кoн yзяге темалары
Кряшенняр турында кюбляб информация биреy чаралары
Кряшеннярнен казерге хале
Тын oлкясендяге yткянняр, культура
Музыка культурасы белян фольклор
Этнография
2002-нге жылда калык санын алыу
Электрон конференцияляр
Библиотека
Фонотека
Галереяляр
Радиотабшырыулар
"Кряшен Сюзе"
Книжная лавка
Сылтамалар


Н.И.Ильминскiйнен кряшенняргя жибяргян жазыулары. 2-нче бюлем.

36.

Чынъ кюnелдянь сoйгянь дусымъ Тимоjей Ивановичкя миннянь баръ жамагатыбызданъ да кюбтянь кюбь сялямь. Синеnъ Чурабатырда элеке жазганъ жазыуыnны минъ алмадымъ, aлля кая жугалганъ. Икенче катыnнынъ башында священникъ Иванъ Николаевичъ берь ауыкъ сюзь жазганъ ыйы, аны алдымъ. Аны алгачъ Василiй aтейгя дя аnаръ каршы жауабъ жаздымъ. Кенягoнь Василiй aтейгя аны тыnнатыбъ кюрсятейемь дибь барсамъ, шунда синеnь Герасимъ агай килде, тагы oчoнче жазыуыnны китерде. Улъ бикь арыу кеше икянь, бикь, жыуашъ. Василiй aтей аны утыртты, чяй эчертте, кюбь сoйлятте, синеnь саулыгыnны сорады, укытыуыnны сорады, аннары анаnъ керебь байтакъ утырды, сoйляште, чяй эчтелярь. Тиге катымны жукка китмясень дибь шуль кoйo Герасимъ агайга табшырдымъ; aммя aзергене дя жаnаданъ языбъ жибярямень. Синь бигерякь aзерге бу жазыуыма ышанъ. Василiй aтей белянь безь синеnъ Чурабатырда тороуыnны кюбь уйлашыбъ карагачъ; мыnаръ сюзъ куйыштыкъ. Благо-чинный Василiй Егоровичъ (Ишяленень пубы) aле дя килгянь юкъ. Синь Чурабатырда бикь арыу укыта башладыnъ, Аллага шoкoрь. Малайларъ кюбяйгянь, жигермегя чаклы булганъ. Айсаnъ Чурабатырдань китсяnь, бютянь жирдя дя узганъ барганъ кoйoнчя;жoрoбь кюбь эшь булдыралмассынъ; Чурабатырдагы школны да туктатырсынъ; aгярь Ишяледянь синеnь урныnа берь малай барса да синеnь чаклы укыталмасъ дибь белямень. Василiй атай сиnа такталаръ кагазъ жибярядерь, жазыу карасы жибярмей, жулда сыуыкка катыбъ шишясе жарылыръ дей. Караны пуптанъ сорабъ алырсынъ. Аннары синь aле Чурабатырда укытыбъ торъ, лучше андагы укыучыларны алгаракъ житкезь; аларъ aлегечя бара торса, жазга чаклы кюбь нястя белерлярь; укырга да бикь остарырларъ, жазыу да жазарга oйрянерлярь, иманнарны да жырларга бикь белер-лярь. Синь тиге оло дюрть кешене дя укырга кушыбъ карале, аларнынъ белеугя бикь кюnелляре баръ дыръ, ябышсаларъ тизь аnнарларъ; Синь аларга yзеnне aйть.

Синь yзеnь оло кoйo укый башлаганъ да Аллага шoкoрь жакшы oйряндеnь, аларъ да шулай oйрянерлярь. Aммя алар-нынъ иманнарга шулъ чаклы кюnеле булгачъ, жазыуны укырга oйрянмей калмасларъ. Синь аларны бикь ашыктырма, aкрень геня баргызъ, кoнoндя дюртярь бишярь геня сюзь кюрсять, аннары аларъ жабышкачъ yзляре дя таный башласа бикь ратъ булыбъ тагы да тагы арттыра китярлярь; синь минемъ сюземне аларга aйть, аннары yзляре телясялярь ней кылсыннаръ. Минь бигрякь шуnаръ тырышамъ, шундый оло кеше укыуны белся, казерюкь арыу сюзне кешегя дя айтебь аnнатырга кыуаты булыръ. Aммя кечкеня малай жазыуга бикь оста булсада буйга житкенче акылы аnнарга житешмей дерь. Кечкенялярь укыуынъ укысыннаръ, aммя мoмкимь булса ологыраклары да калмасыннаръ. Мына минь сиnа aйтеремь, бяйерямъ уртасындаракъ Казанга Жoмьядянь беръ аръ кешесе килде, yзе утызь жидедя баръ, ике улы берь кызы баръ, катыны дюртъ жылданъ yлде. Ике малайы берь aзь укыганнаръ, инде yзенень укысы килебь, минь дей Казанга килебь укысамыйы, малайларымъ да кызымъ мында укысыннаръ ыйы дей. Василiй aтей жараръ дигянь. Инде улъ аръ килясе. Мына карале; кемь чынъ кюnелдянь Ходай oчoнь тырышса, эше кюб булса да Ходай yзе ачадыръ. Aгярь дя беряу тикь мактаныръ oчoнь геня жя дoнья oчoнь укысы кился, yзе ничекъ Алладанъ бизебь торса Алла да аннанъ бизярь дя булышмасъ та жoннoрякь укыбъ белебь житкезялмясь. Инде тиге дюрть оло кешеnъ yзляре кюnеллярендягень тикшерсеннярь, aгярь чыннабъ Ходай oчoнь тырышыуларынъ белсялярь, ичь тя шиклянмейчень укырга жабышсыннаръ, Алла аларга булышыръ. Безненъ :мясяль баръ, укыунынъ тамыры aче дей жимеше тятле дей; укыунынъ башындагысы читень, суnындагысы жиnель рахать дигянь сюзь. Жяня тагы Соломонъ жазганъ: белемнекь аны эзлягянь кешене кюбь кыйынныкъ белянь сыный дей, аннары аны сынабъ чынъ дoрoсь кюnелень таза уйынъ кюребь yзе шулъ кешегя биренерь дей. Улъ дюрть кеше дя башласаларъ, тикь башында гына читень теярь, аннары бара торгачъ жиnель була китярь кoннянь кoнгя. Айса синь укытыбъ торъ, Герасимъ агайга ышансамъ, сине Чурабатырларъ бикь жаратканнарынъ белямень. Аннары ничекь кыласыnны кирякь чагында минь жазармынъ сиnа. Никиткинъ ауылы сезнень Чурабатырга алтмышъ чакырымнабъ жыракъ тыръ, шунда барсаnъ озакка барма, бер-ике кичь кунарга гына баръ, Чурабатырданъ жаллабъ баръ; барырга оnгай булмаса, бармасаnъ да зыянъ юкъ, aммя барыбъ кюребь тя булышыбъ та килсяnъ арыу булыръ ыйы. Алла yзе сиnа тейешлене уйыnа тoшoрсень эйе.

Алла сиnа саулыкъ житешлекь бирсенъ эйе.

Анаnъ кешеnь артыннанъ сялямь айткянь.

Батюшка Иванъ Николаевичкя миннянь кюбь кюбь сялямъ aйть, рахмятъ аnаръ сине жаратканъ oчoнь деемь! Синь Чурабатырда жазга чаклы торсаnъ да арыу булыръ ыйы.

37.28 февраля 1871 г.

Минемь бикь сoйгянь дусымъ Тимоjей Ивановичъ, миннянь сиnа да кадерле анаnада сoйoкле катыныnа да кюбтянь кюбь сялямъ да тынычлыкъ. Ходай барыгызга да саулыкъ имеллекь бирсень эйе. Аминь.

Кюбъ нястя жазыбъ кюnелемне рахатландерерга бушамадымъ, ичмаса aзгеня жазарымъ. Акчаnъ Цивильскiйгя жазылганъ. Цивильдяге Смотритель Всеволодъ Николаевичъ Мыльниковъ май атнасында Казанга килебь, минем белянь танышыбъ школга да керде, кряшеннярне yзь телляре белянь укытыбъ жаздырыбъ жырлатыбъ oйрятеy турысынъ бикь кюбь сoйляштеребь аnнабъ кайтыбъ киткянь, жаратыбъ киткянь кюкь тейде безгя. Улъ сине дя бикь мактады. Айсаnь синь Цивильгя барыбъ аnаръ керь дя минемь катымны бирь. Ходай бойорса улъ сине кабылъ алыръ акыры. Аннанъ ары протопопъ Лазарь Петровичъ Беляевкя дя керь, миннянь аnаръ бикь кюбь сялямь aйть, анынъ белянь бикь дусъ ыйыкъ безь.

Синеnь онотобъ калдырганъ кагазларыnны жибярямь, тагы кырыклабъ yгеть кенягясень жибярямь.

Алексей Иванычъ Тюмелей агайны кюребь кюnелемь оча жазганъ, шулъ хатле сoйендемь, yзь бабамъ килгянь кюкь булды, жугыйса синеnь кабярь кюбтяннянь бирле булмагачъ сагыныбъ эчемь пошканыйы. Инде Аллага шoкoрь барыбызда тынычъ. Синеnь арыу укытканыnа малайларъ белянь кызларыnъ тырышыбъ укыганнарына бикь рахмять, Алла аларны акылландырыбъ жюннялендерсень. Aгярь дя чынъ кюnелдянь тырышыбъ укысаларъ, арыу булырларъ, акылсызъ жюнсезь булмасларъ, аталарына, аналарына башъ салыбъ сюзлярень тыnнабъ жакшы эшлябь сoйoнoчь китерерлярь.

Ибукага, Василiйгя сялямь aйть миннянь.

Тыnначы, Батюшка белянь татыу була кюрь; aгярь дя арагыздагы эшь бикь жакшы булмасада кеше белмясенъ. Жяме. Жугыйса приходларъ белянь бозолоштырырсынъ.

38. 20 мая 1871 года.

Эй сoйoкле дусымъ Тимоjей Ивановичъ, yзеnя дя кадерле анаnь белянь жамагатыnа да кюбтянь кюбь сялямь дя тынычлыкъ. Сау булыгызъ; Ходай сезгя кызъ биргянъ aбейгя внучка биргянь, aбей улынынъ кызынъ кастярлябь матурландырыбъ yстерсень. Aбейнень сагышы булмаганъ, суnъ инде сагышы булганъ, шуны жыуатыбъ жоклатырга. Синь, Тимей, yзеnь бикь чирлягянь имешь, Алла сакласынъ, сине буганъ жамагатыnны да, олосонъ да уртанчысынъ да кечесень дя.

Минь сине бикь сагыныбъ торганъ ыйымъ, Ибукаларъ кинять килебь керделярь, хабярляреnне бикь арыу диделярь, малайларыnъ бикь кюбяйебь бикь тырышыбъ укыганнаръ, кызларъ да укыштыргалаганнаръ. Рахмять калыкъ та сиnа бикь эялянгянь дерь, Аллага шoкoрь. Василiй aтей Алабугага киткянь. Ибукаларъ кайткынчы чыкканъ улъ, aледя кайтмаганъ, беръ ике атнаданъ кайтыръ акыры. Архiней чыга быйылъ Iюннень, 2 числасында Услонга, Услоннанъ ызнай идель буйы белянь жoзoбь Спасъ уезына чыгаръ да Чистай oязень карабъ жoрoбь Казанга кайта. Шулъ жoрoсo жулынъ жазыбъ бастырырга да бирде улъ. Сезнень жакка aле бармый дыръ, суnыннанъ бармаса. Патшаны сoйляштерядерь эйе килясень; минь Губернаторданъ керебь сорадымъ, улъ aйтте Патша Кавказъ жиреня барыръ; шунда жя Идель белянь барыръ, aле билчеле тoгoль дей; аннары барыръ жулы Казань арткылы булса, алданукъ миnа жазарларъ дей. Жугыйса кился патша Авгу-ста килерь

.

Казерь бикъ тяжиль, кюбь жазарга : багытымъ да жукъ, сюземь дя башка килмей дерь. Тикь aрь тoрлo жакшылыкъ изгелекь Алладанъ сезгя булсынъ дибь телягянь сюздянь башкасы минемь гель жукъ.

Батюшка Гаврилъ Ивановичкя, Батюшка Павелъ Ивановичкя дя бикь кюбь сялямь деймень.

Сау булъ инде. Прощай.

39. 24 ноября 1871 года.

Эй бикь сoйoкле дусымъ Тимоjей Ивановичъ, миннянь сиnа да жамагатыnъ Марiя Кузьминишнага да синеnь кадерле анаnа да матуръ кызыnа да кюбтянъ кюбь сялямъ; тынычлыкъ изгелекь Ходай бирсень эйе. Аминъ.

Синеnь Чибильдянь жибяргянь жазыуыnны минъ алдымъ протопоптанъ, аны укыдымъ, ну колесаннаръ ayяле баштанъ берь азъ карышы торганнаръ, алай булсада Ходай булышса зыянъ булмасъ. Каты ташны, жя коробъ беткянь нястяне aкерень геня жибетебь жомшаталаръ, аннары шуннанъ телясялярь ней ясыйларъ. Колесаннаръ ише кешелярь ичь тя арыу сюзь эшеткянняре булмагачъ, укытыунынъ кадерень, татлылыгынъ белмейлярь, кызыкмыларъ да. Аннары бара торгачъ, малайлары укый торгачъ, аларга жакшы yнярь кюрсятя башлагачъ, кайсыларынынъ кюnеленя жараулы булыръ акыры. Шундый эшлярдя читень булганъ сайынъ бигерякь тырышырга кирякь, тикь тюзебь чыдабъ эшляргя кирякь.

Синь Кондратiйгя, Петрушка да миннянь, Василiй aтейдянь оло сялямь, бахиллекь aйть, аннары былай aйть аларга: сездяге читенне, кумачауларны безь бикь белябезь, айса малайларыгыз кюбь булмасада сезь кoйoнмягезь, жамансыламагызъ; сезнень aзегезь дя кюбкя тороръ, тикь сезь чынъ кюnелдянь тырышыгызъ; аннары Аллага табшырыгызъ; Алла сезнень арыу эшкя тырышканыгызны унга жибярмей калдырмасъ. Алла кешегя тoрлo бяля каза китерядерь, китеребь кешене уята дыръ; жугыйса рахаття, тынычта тора торгачъ, кеше жоклый башлый, уяулыгы бетя; Аллага да бикь инялмей, Алланы онота жаза; бяля тoшся, казерь кеше Алланы исеня алыбъ иняля башлый, аннары тырыша башлый. Алай булса aледя шулай;кряшенъ татарга чыга башлагачъ, укыта башладыларъ, кряшеннярь шулъ кoйo торсаларъ, пожалуй ичь тя укытмасларъ эйе. Берь берь дошманъ килебь кoтеyебезне талый башласа, безь жатмабызъ, кулданъ килгянь тиnете жиnгешербезь, ичмаса талаганъ, алыбъ качканъ сарыгыбызны кайтарырга тырышырбызъ. Шулай aзерге заманада бикь читень булганъ: эй жигетлярь, Алла oчoнъ тырыша кюрегезь. Тимоjей Ивановичъ, синеnь малайларыnъ, кызларыnъ бикь укыйларъ мы? минъ аларга yтенямень, бигерякь тя тырышыбъ укысыннарь, укыбъ белгянь арыу сюзлярень ислярендя жаланъ тотсоннаръ, онотмасыннаръ; Алла сюзе буйынча кылышыбъ та торсоннаръ. Укыганъ сайынъ кеше жактырыла; айсаnъ жактырылгачъ, инде aшяке эшь кыларга килешмясь. Минь аны aрлябь aйтмеймень;синеnь арыу укыучыларыnнынь aрлярлекь берь тoшo дя жуктыръ; арттырасымъ килебь aйтямень; жактыданъ жактыга житя барсыннаръ аларъ, Ходай yзь изгелеге белянь аларга булышсынъ. Киксарга Василiй aтей Иванъ Семенычъ урнына Ишаленень Спиридонны жибярде, улъ да бикь арыу жигеть; тикь анынъ aлегеня укыта башлаганына кюря синь аnаръ булышъ, ичмаса сюзеnъ белянь oйрять аны, Ибуканы берь кoннo Киксарларъ килебь бикь сорадыларъ, безь дя аны жибярергя багадя иткянь эйекь, аннары аны Жылыпгь Саврушына жибярдекь, Кызылъ Иванны Нырсыуарына кючердекь.

Жулъ жукъ aле, каръ жаумады; Спиридонъ жяяу китте; жяяугя княгялярь алыбъ китяргя мoмкинь булмады; анынъ артыннанъ синь сораганъ княгялярне жибярмякче эйемь, жибярялмядемъ;. суnынтынъ кеше туры кился жибярербезь; ич-маса казерь синеnь oчoнь геня беръ чынъ день княгясе жибярямень; жаnа бастырганъ улъ, анда тoзяткялягянь тoшляре дя баръ, арттырганъ тoшляре дя баръ, 73 жагында бикь жакшы иманнарны куйдырдыкъ: эй Ходай, синь мине кюктяге дяyлятеnнянь бушъ калдырма дигянне. Бу иманны Iоаннъ Златоустъ ayлея чыгарганъ, кoндезнень 12 сагатендя, тoннoнь 12 сягятень китеребь икегя айырыбъ, икесендядя унъ икешярь телякь жазганъ, бикь aйбять иманъ чыкты, аны укыбъ карасаnъ жаратырсыnъ, кешегя дя тыnнатыбъ бирь.-Мыннанъ суnгысынъ aкерень укычы. Тимоjей Ивановичъ, Преосвященный Антонiй берь кoннo керяшеннярдянь дьячокка, дьяконга, аннары пупка да куясынъ сoйляшкянь. Синеnъ духовныйга керясеnь кился, тизь булмасада, исеnдя тотобъ иnь элеке урысчага бигерякь остарырга кирякь, аннары церковный княгялярне укый белергя кирякь, келяyлярнень рятень белергя кирякь. Урысча часословыnь булса, аны караштыръ синь, аннары славянча евангелiелярне, апостолларны караштыръ; aкрень геня aзерляня торъ. Ходай туры китерся эйе. Синь мынысынъ жатъ кешегя беряyгя дя aйтмя, тикь сoйoкле катыныnа гына aйть, бютянь берь кешегя дя aйтмя; шунынъ oчoнь буласынъ кемь белсень, aле Алла ничекь китерерь. Ну, иnь башта керяшеннярне денгя жакшы oйрятебь, белдеребь аnнатыбъ эяляндерергя кирякь, аннары аларъ келяугя дя чиркяугя барырга да кюnелдянь тотонорларъ. Белмей торобъ ничекь кеня жoннябъ келяy итсеннярь аларъ. Синнянь инде кюбтянь жазыу жукъ; килеyче була башлагачъ, синь жазгалый кюрче. Синеnь малайларыnъ, кызларыnъ кюбяйде ме? Петрушнынъ, Кондратiйнень укыучылары бармы? алар арыу укыталармы? син миnа жаз. Безгя бикь кюnелле булыръ сезнень хабярегезне белергя.- Спиридонъ сиnа школдагы жаnа эшлярне aйтерь барынъ да, минь тикь шуны гына жазыйымъ; инде Василiй aтей малайларны укырга ташъ пулатка жибяря; чиркяyне эшлябь житкезялярь, Алла булышса декабернень дюртенчесендя арыуландырырга oмoть баръ, тикь бикь белебь булмый aле. Бикъ матуръ, жакшы чиркяy булыр акыры, Ходай бирсень.-Жаnасалаларъ aледя тынычланмый; Жылышларъ баръ тиряляре белянь aле дяшмейлярь, тикь тораларъ, мыннанъ былай ней булыръ aле, Алла сакласынъ; замана бикь бозолганъ, ну инде Ходайга табшырыбъ, жазыуны бетерергя кирякь, кагазъ да бетте. Синеnъ чынъ дусыnъ.

40. 19 декабря 1871 г.

Темей агай, синь еванглiелярне алыуынъ алдыnъ, aммя росписка бирмей киттеnь. Миnа Инспекторъ росписканы жаздырыбь бирергя кушканъ ыйы, минь оноттомъ. Айсаnь синь мыны алыуыnъ белянь тизь былай жазъ, почтовый кагазка жазсаnъ да жараръ, тикь шуннанъ бютянь сюзь жазма, бы-лай гына дибь жазъ: Отъ Г. Инспектора народныхъ училищъ И. .А. Износкова получилъ 10 экземпляровъ Евангелiя на русскомъ и славянскомъ языке, Молъкеевскiй учитель Тимоjей Ивановъ.

Инде бютянь сюземь жукъ. Алексей Ивановичнень улы бикь жигеть тейде, бикь арыу.

Сау булъ инде. Жиnгейгя, aбейгя, кече кызыnа да бикь сялямь.

41.10 марта 1872 г.

Минемь бикь сoйoкле дусымъ Тимоjей Ивановичъ, миннянь сиnа да жамагатыnа да aбейгя дя, кызыnа да бикь сялямь, саулыкъ тынычлыкъ телеймень.

Синнянь элеке катъ алгачтукъ, Илiодор. Александровичкя жoгoрдoмь, улъ киткянь эйе. Кенягень тагы Томелей бабай артыннан килде синеnъ катыnъ. Василiй aтей киткянгя кюря минь жазыуын бирдемь, сораганыnны булдырыйымъ дибь кенягень консисторiяга бардымъ, анда берь кенягядя жукъ часословъ. Бoгoнь Дубровинга бардымъ, анда тагы пурмасы жукъ, булганъ да беткянь, икесенень дя тикь дюртяу геня баръ, дюртесень дя алыбъ жибярямь, тик былар кыйбат, кечесен утыз биш кырык тейеннян саткан, быларны 75 тейеннянь алдым, барысы 3 сумъ кoмoшкя алдымъ, шулъ акча, школъ акчасы, айсаnъ синь аны теге школларга тейешле багытта биребь тюлярсень, аннары синь 30 тянкялябь акча сораганъ; yзе булмагачъ минь бoтoнняй yзь oстoмя алырга кыймадымъ: бикь айыблыга чыкмыйымъ дибь, Василiй aтей рошмасынъ, рошса aзь рошсынъ дибь, минь ичмаса oчьтянь ике oлoшoнь геня жибярямь, жигерме тянкяне геня. Айыбъ итя кюрмя. Рахмять синеnь братскiй школларны карабъ тороуыnа, Ходай сиnа изгелеге белянь кайтарсынъ ыйы. Инде безнень Кузьма агай дiаконъ булды. Первый атнаны говеть иткяннярь, священникъ дiяконы белянь бергя служить иткяннярь, преждеосвященныйны да укыганнаръ, келяy иткячь, Василiй aтей габрять сoйляштергянь. Казыданъ oчь дюрть карчыкъ, ике oчь картъ килде говеть итяргя, Пороховданъ Степанъ агай 23 салдатъ алыбъ килгянъ, жазык aйтебь дары эчебь кайтканнаръ. Аннары дары эчерткячь, Василiй aтей дoшямбе кoннo иртя белянь киткянь. Синеnь малайларыnны кызларыnны Ефремъ бикь жаратыбъ кайтты, бикь мактады, aммя иманъ жырлауларынъ превосходно дибь куйды. Калдыгында жазыйымъ школыnны салдыртыу турысынъ, элеке жазыуыnны алгачтукъ, минь Инспекторга жoгoргянь эйемь, улъ oйдя жукъ ыйы, аннанъ турыгына Попечительгя чаптымъ, аnаръ aйттемь, yзе ошатканъ, тикь Износковъ кайтсынъ дей, улъ кайткачъ, кагазга жазыбъ миnа бирсень дей, минь Министрга куярымъ дей, айса oмoть баръ, аннары Ходай биргяне булыръ, Ходай бирмяся кеше булдыра алмый ичь нястяда азъ булса кюбь булса. Жугыйса минь бикь тырышыбъ карармынъ. Тикь Пресноковскiй oйo матуръ булса да, кечерякъ тея миnа. Школга улъ кече булмасада aммя келяyгя жыйылганнарны сыйыштырмасъ акыры. Ну ничекь булсада, школнынъ yзь oйo булса oйдянь oйгя типтеребь жoргяннянь жакшы булыръ акыры. Износковъ aле кайтмагандыръ. Жoрсo тoшляре байтакъ дыръ, тизь кайтмасъ, алай булсада шушы атна беткячь кайтыръ улъ. Ну синь сялямь aйть Куныйларга, Петрушларга да, Спрейляргя дя. Часословны бастыра башладыкъ, aкерень геня бара, жяйгя чыгаръ aле. Ну инде сау булъ. Барасы жирляремь баръ, школга да барыбъ кайтасы. Василiй aтей кюбь кешелярне калдырыбъ киткянь, алай булса да кюnель кюрергя тарта. Быйылъ Атыданъ да килде, Биктяштянь дя килде. Сау булъ. Ходайга табшырдымъ.

42. 30 мая 1872 г.

Тимоjей Ивановичъ.

Архiерей сезнень Турмыга Августнынъ 21 жя 22 кoнoндя барасы. Yзе шулай дибь жазганъ. Аннанъ башка берь нястямь дя aйтясе жукъ. Конойга акчаны бирермень. Сау булъ. Бикъ тяжиль.

43. 11 сентября 1872 г.

Минемь сoйoкле дусымъ Тимоjей Ивановичкя, анынъ сoйoкле жулдашына, кадерле анасына, эямне кызына да барыгызга да бикь кюбтянь кюбь сялямь дя тынычлыкъ. Синеnь жазыуыnны алыбъ укыгачъ, бикь сoйoндемь, рахмять сиnа. Минь Москвага барыбъ кайттымъ. Минь кайткынчы Владыка чыгыбъ, киткянь икянъ. Аннары улъ кайтканъ, минь анынъ белянь кюрешя алмадымъ, жаnа Семинарiя белян маташыбъ oлгoрмядемь. Казерь Владыка тагы Казанда жукъ, Козмодемьянга чиркяyлярь арыуландырырга киткянъ. Айсаnъ минь аннанъ yзеннянь сезне ошатканынъ ошатмаганынъ эшетмядемь aле; синнянъ эшетебь бикь сoйoнямь, Аллага шoкoрь. Aгярь дя беряy беряy синеnь эшеnь белянь мактанганъ булсада, синь зарлана кюрмя; aдямь эшень Алла кюребь тора, кешеляргя беленядерь. Синекень синнянь ичь кемь алалмасъ; тикь yзеnь тырышъ, андый мындый дибь шиклянебь бойогобъ эштянь калма, кюnелеnне кoйoндермя. Алла катындагы сауабыnъ жугалмасъ, кешелярь алдындагы кадереnь дя бетмясь. Ходайга биренебъ эшля дя эшля. Синь жулга кердеnъ, аннанъ ауышма, жя аягыnъ талганъ кюкь тейешь жатыбъ жоклама. Жата жата аягыnа канъ ойошобъ, гель жoрoyдяньдя иренергя мoнкимъ булыръ ыйы.

Часословны бастырыбъ бетердекь инде, минь сиnа беръ кенягясень жибярямь, тикь кай тoшлярендя тoзятясе нястяляре калганъ, Василiй Aтей жыйылынгань учителляре белянь аны карабъ чыкканнаръда барынъда тoзятебь бетергяннярь тoзяткянне aрь бер учитель yзь кенягясеня жазганъ, алай итебь мыннанъ былай уль тoзяткянь кoйoнчя укылыръ. Минь синеnь oчoнь берь кенягя тoзяттеребь алыбъ жибярермень, шуннанъ синь бютянь кенягялярне дя тoзять, аннанъ ары малайларга укытъ. Часословтанъ школларда да учиттеллярь yзляре, священникъ булмаганъ чагында да телякь итяргя мoмкинь. Часословта баръ теляклярь, всенощналаръ,часларъ барда баръ. Безнень учительская семинарiя покрау тирясендя ачылыръ. Синеnь арыу малайларъ булса, беряу икяу, жакшы зигеннелярь булса, жибярь, керерлярь, тикь унъ алты жяштянь кимъ булмасыннаръ. 16 жяштягедянь кечелярне кертергя патша кушмаганъ. Жалованье турысынъ шулай жасаганнаръ. Учителляргя yзляренень уязъ калага жoрoyляре кумачау итя дибь жалованье yзь канторасына китеря башлаганнаръ, канторданъ алыу оnай булыръ дибь ичмаса жакынъ дибь шулай жасаганнаръ.

Жяня берь кечкеня геня сюземь. Попларъ арасында ней геня эшлярь булсада синь читтярякь булъ аннанъ. Безгя ней кирякь. Жакшысы yзеня жакшы, жаманы yзеня жаманъ; тикь безь yзебезь арыу булсакъ, безгя житярь шунысы да. Жяня сиnа жибярямень Ефимъ Александровичъ Маловъ жазыбъ бастырганъ дневнигень, 1866 жылда Борисъ белянь Жякяу белянь аларъ Жылышка барыбъ, ай ярымъ торганнаръ, шунда ней эшеткянне, ней кюргянне, ней сoйляшкянне дя жаз-ганъ кенягя булды, сиnа бикь кызыкъ теярь, синь yзеnь дя жылышларны белясень ичь.

Безь барыбызда бикь сау, Аллага шoкoрь, барыбызъ да сезгя сялямь дейбезь, Василiй aтейлярь дя, Ефимъ Александровичлярь дя, Гордей Семенычъ бабай да сезгя сялямь дейлярь баръда. Сезгя саулыкъ имеллекь телейбезь.

Мыны жаздымъ минь Николай Ильминскiй.

44. 18 сентября 1872 года.

Эй сoйoкле дусымъ Тимоjей Ивановичъ! Минь профессорданъ чыктымъ, учительская семинарiянень директоры булдымъ. Шулъ семинарiя ней икянне белдертерь oчoнь, сиnа мына бастырганъ нястя жибярямь. Тярбитнень Иванны Колесанга учитель итебь куйдыкъ. Синь аnаръ булыша кюрь. Сиnа да буганъ жамагатыnа, сoйoклo катыныnа, анаnа, кызыnа сялямь.

45. 1 ноября 1872 года.

Эй бикь сoйoклo дусымъ Тимоjей Ивановичъ, миннянь сиnа да сoйoклo жулдашыnада кадерле карчыкъ aбейгя, матуръ кызыгызга да кюбтянь кюбь сялямь дя тынычлыкъ Ходайданъ телеймень. Казерь жомошларымъ кюбяйгячь, минь кюбь нястя жазарга бушамыйымъ, кыска гына жазармынъ, синь Тярбиткя жигетеnне куй, минь aтейгя дя aйттмень, улъ да сиnа бикь рахмять диде, жарар куйсын диде. Инспекторъ кoнягень геня катыма керебь сoйляде. Попечителдян Молкей школына oй салдырырга акча сораганъ икянь улъ, попечитель ауылларга приговоръ жазарга кушканъ, ауылларъ риза булмаганъ, утынъ aйберь биребезь, дибь жаздырмаганъ, хазерь aлля ничекь булыръ aле.

Aзь жазганыма айыбъ итя кюрмя.

46. 28 апреля 1873 года.

Эй бикь сoйгянь дусымъ Темей агай, миннянь, сиnа да анаnа да Ходай кушканъ кушыnа да бала чагаnа да бикь кюбь сялямь. Барыгызга Алла саулыкъ дяyлять, уnганныкъ, житешлекь бирсень эйе.Бу жазыуымъ килеyе белянь укытыуданъ тукталганъ булсаnъ, жугыйса качан гына тукталгач-тукъ Казанга килсяnь бикь жараръ ыйы. Синеnъ белянь сoйляшясе сюзляремь баръ бикь кирякь. Жя ме? Килмей кала кюрмя, аннары ичь тя озаклама, ну инде Аллага табшырылыбъ бетерямь жазыуны.

Сиnа aрь тoрлo хызмяткя торорга чынъ кюnелдянь радъ.

47. 26 января 1874 года.

Минемь бикь сoйoклo, бикь кадерле, бикь кыйбатлы алтынымъ, инжемь, онотолмый торганъ дусъ ишемь Темей агайга сялямь жибярямь. Минь жазмаганга синь акыры yпкялягянь сень. Жазыуларыnъ барыда житте, беренчесень укыбъ кoйoндемь, икенчесень укыбъ бикь сoйoндемь, элеке синь чирляштергянь, аннары Аллага шoкoрь, тoзялгянь. Берь кoннo шушы арада Консисторiядя Лазарь Петровичне очраттымъ. Сине сoйляштекь; улъ сине бикь жарата, жаратыу гына тoгoль, чынъ кюnелдянь сoйoyче миnа тейде. Сиnа св. исторiяне жибярдекь, синь аны берянь берянь учитель сайынъ oляштерче.

Aтей китте жoрoшкя, aле кайтмый, май атнасы артында кайтасы дыръ. Бyтяннярь барда сау, безь дя Аллага шoкoрь, сау торабызъ, мыннанъ былай Ходай беля. Aбейнень колагы ауырыракъ булганъ имешь. Сялямемне аnаръ бикь тауышлатыбъ житкерь, белсень. Аннары yзь жамагатыnа сялямь. Тoбтянь башлана баръ да, айсаnь тoбтянь башларга тейешь. Кара тупракъ эчендяге тамырларъ кюзгя ичтя кюренмей, кюренмясядя аларданъ башкада тора алмый. Синеnь тамырьnъ жакшыга кюря yзеnь дя жакшы булганъ сынъ акыры. Анасынынъ бахиллеге балаларынъ ныгайта ла баса. Сонъ инде, сиnа бикь сялямь булсынъ.

48. 2 iюня 1875 года.

Сoйoкле дусымъ Темей агай.

Жазыуыnны алдымъ. Сеnнеnъ турысында минь консисторiя кенягеляреннянь тикшеребь карадымъ да анынъ тыуганъ жылынъ айынъ кoнoнь табтымъ да аннары Абте пубына жаздымъ аны, тагы шулъ абте пубы yзе минь кюрсяткянчя метрикасыннанъ чыгарыбъ, туры Тормо батюшкасына тизерякъ жаза кюрь дибь жазыу жибярдемь инде. Айсаnъ минь кыласыны кылыбь бетердемь. Aммя Архерейгя жазганъ прощенiяnъ гербовой кагазга жазмаганга кюря анынъ кыуаты була алмады. Aбтегя жазганъ жазыуымны ныгыракъ иттерерь oчoнь минь аnаръ aтейнень дя исемень тыктымъ. Инде аннанъ кoтяргя кирякь.

Сау булъ, тяжиль булды, мыннанъ артыкъ жазарга бушый алмадымъ. Жиnгейгя, aбейгя, кызларгада миннянь кюбтянь кюбь сялямь.

49. 16 апреля 1876 года.

Эй сoйoкле дусымъ Темей агай.

Жазыуыnны алдымъ; Чивилдянь берь тюря килебь школга урынъ кисебъ алыбь биргянень белдемь, аннары Илiодоръ Александровичъ Износковъ белянъ очрашыбъ аннанъ приговорны сорадымъ. Улъ aйтте, хазерь миnа дей Управаданъ приговорнынъ кенягясе килде дей, улъ да дей жарый дей. Айсаnъ эшеnне жулга кергянь дибь aйтергя мoнкимь. Инде Алла житешлекь бирсень, салдырыбъ житкезергя. Жамагатларыnа, aбейгя, кызларга барысына да миннянь бикь сялямь. Ходай барыгызга да саулыкъ, именнекь бирсень эйе.

Бориснынъ yткянь середа кoннo туйы булды, yзь ауылыннанъ алганъ.

50. 10 августа 1876 года.

Темей агай!

Синеnъ жигетляреnь килебь керделярь минемь катка. Иваннынъ яше узганъ икянь, Федотныкы дoрoс, тикь батюшкаларъ кулъ куйыбъ пичятлягянь метрическое свидетельство кирякь. Инде белебь торъ. Безнень семинарiягя ун алты яштягеннянь ким булмасынъ, унъ сигезгедянь ары булмасынъ. А Иваннынъ 1875-нчы жылда тыуганныгы бикь aшяке, кертебь булмый решительно. Мыннанъ элекеге ике жазыуыnнанъ кюреня, синеnъ Курбашта дуслары да дошманы да барлыгы. Тюзебь тороуыnъ белянь аларны жиnяргя кирякь, иначе бютянь ичь берь aмяль жукъ кюкь тея.

Кланяюсь тебе, супруге твоей, бабушке и детямъ. Твой слуга.

Федотларны кайтарамъ, 20-нчы августа тагы килсенъ. Федотъ; а синь батюшкаданъ свидетельствосынъ куль куйдырыбъ пичятлятебъ алыбь бирь.

51. 27 iюня 1877 года.

Сoйoклo Темей агакайымъ!

Жазыуыnны бoгoнь иртя белянь Василiй Филипповъ китерде, минь сагят тугызларда Илiодоръ Александровичкя алыбъ бардымъ, тыnнатыбъ бирдемь. Улъ aйтте миnа: шуты айдук минь Попечителгя акча турысында жазармын, Попечитель утвердить итеуе белянь геня акчаны жибярербезь диде Илiодоръ Александровичъ.

Сиnа, aбейгя, жиnгейгя, бала чагаnа кюбь сялямь.

52. 12 iюня 1879 года.

Темей агай дусымъ!

Бу жигет, академiянен студентъ Николай Васильевичъ Зеленцовъ. Улъ татарчага oйрянейемь дибь миннянь кайда барырга сураганъ ыйы. Минь аны синеnь Мулкыйгя жoзляндердемь. Синь аnаръ пайдалы булъ, aммя анынъ пайдасы сиnа бик зуръ булыръ. Шунынъ oчoнь инспекторъ Левъ Львовичъ сине урысчаны белмей дерь дибь кюрсяткянь. Попечитель сине Казанга семинарiягя чакырырга кушканъ кушыуынъ, тикь семинарiядя сине кемь oйрятсень. Тикь килебь кайтыуыnъ гына булса пайдалы булмасъ, зыяны ичмаса акча жуялыуы булыръ. Апаздагы Иванъ Никифоровъ кызылъ шулай урысчаны белмей дибь кюрсятелгянь буйынча Попечитель аны чакырттыра. Улъ бу арада килебь ней итясень сорады; минь аnаръ бу Николай Васильевичнень татарчага кюnель салганъ иптяшень аnаръ кушыбъ жибярдемь. Аларга братстводанъ aзь азь акча унъ бишярь сумъ акча бирелгянь, айсаnъ сине тыгызламасъ, ну синдя аnаръ тoрлoчя жиnелляндерергя тырыш. Урысчаны ичмаса затларны дoрoсрякь жазарга oйрянь. Минь аnаръ берь княгя бирдемь, укытырга, синь аnаръ татарчаны кюрсять, улъ сиnа урысчаны кюрсятерь. Аннары ничек ничек итеуенень айырмачыгын тель белянь аnнаттымъ минь. Ну инде сау булъ, сялямняремне улъ сезгя житкезерь.

Синеnъ дусыnъ и кызмятчеnь.

Тoнь уртасына жакын булды.

53.Выдержка изъ письма Н. И --ча къ о. Макарiю Софронову: 14 октября 1882 года.

Агаn алыбъ барыръ yзе, yзь аты белянь, аннары тимерь жулга утырырсын; ул сине Оренбурга, житкезерь шунда сиnа открытый листъ бирерляр, сине казачiйлярь пяре шикелле очоробъ жибярерляр. Суnъ инде сабыр ит. Заркыб китмя, Аллага табшырылыб oмoтле бул.....

54. 28 iюня 1875 года.

Сoйoклo дусымъ Касьянъ агай!

Aтей yзе Ильтень жагына киткянь чагында сиnа акча жибярергя кушканъ. Инде жибярябезь алтмышъ тугызъ тянкя. Сау булъ. Батюшка Петръ Степановичкя бикь сялямь aйть, аннары Акимъ агайга да сялямь aйть. Аннары Василiй Филипповичкя бикь сялямь.

Сау булъ инде, aлегя сау торабызъ.

Акимъ агай миnа кать жибярде, бикь бикъ рахмять.

55. 15 сентября 1876 года.

Касьянъ агай!

Безь Бориска учителлекь кагазынъ бирдекь, аннары минь аны Усыга учителгя куйдырамъ. Учителлекь свидетествосынъ Уфага Инспекторга жибярямь. Синь Бориснынъ кайтыуы белянъ yзеnь аны алыбъ Усыга баръ да шунда учителгя урынаштыръ. Ничекъ кеня булса да бикь тырышъ. Акчасы расходка Миссiонерское обществоданъ булыръ. Патиръ табъ картларъ белянь сoйляшебь элеке кoйгя китерь. Минь сиnа бикь oмoть тотамъ. Синь молодецъ эйеnь; мыннанъ былай курлыкка калмассынъ. Алла бойорса, Усыга школны куярсынъ.

Сиnа, катыныnа да бикь сялямь.

Синь тизерякь школны ачыуыnъ белянь миnа хабярь жазыбъ жибярь Уфага. Минь Уфада булырмынъ сентябрнень. 26 числага чаклы.

56. 20 октября 1876 года.

Чынъ кюnелдянь сoйгянь дусымъ Касьянъ Михайловичъ. Борисны Усыга алыбъ барыбъ урыннаштырганыnа бикь рахмять. Инде малайларны укыта башлаганъ дыръ. Минь сентября айында yфягя бардымъ, шунда Белебей oязенень инспекторы белянь таныштыкъ, Борисне сoйляштемь, аннанъ кагазъ алдымъ. Кoнягень минь директоръ Владимiръ Петровичъ Пановка жаздымъ, салдаттанъ котолдырыр oчoнь удостоверенiесень Мензелядяге воинское присутствiегя yзе жибярсень дибь. Синь Мензелягя барсаnъ, шунда белешь секретареnя керьдя Борисъ жиребей алырга yзе килергя вирякьме, жукъ мы. Aгярь дя yзе барырга кирякь булсада курыкмыйчы барсынъ, жеребей алсынъ. Жеребейне алмый каль жукъ. Тикь учитель какына службага китмясь калыръ. Укытыбъ тырышыбъ торсонъ. Фатиръ акчасынъ бютянь акчаны да жибярербезь. Тикь адресъ жазъ безгя, ничекь жулданъ акчаны жибя-рергя кирякь аnаръ.

Сиnа yзеnя дя Алла кушканъ кушыnа да бикь сялямь.

Борисъ Васильевичкя дя бикь сялямь.

Бикь тяжиль булды. Начаръ яздымъ, гайебь итя кюрмя.

57. 2 февраля 1869 года.

Yзь балам дый кaстярлябь тотканъ Семенъ белянь Степанга кюбтянь кюбь сялямь.

Семенъ безгя килебь, безнень белянь Василiй агай белянь уйлашыбъ караганъ суnъ, сюзь мыnаръ куйышканъ эйекъ, Степаннынъ агасы салдатка кится, Степанъ атасынынъ катында калса, Семенъ Чурага барыбъ малайларны укытсынъ aгярьдя Степанъ yзе Чурага барса, Семенъ Билятлебашына барсынъ дибь. Сименъ да шулъ сюзгя кюнешкянь кюкъ булыбъ киткянь эйе. Аннары тагы батюшка Василiй Алексеевичкя катъ жазыбь беряyегезнень артыннанъ жибяргездекь. Аннары тагы Степанга Сименъ артыннанъ сялямь катъ жибярдекь.

Жяня тагы Сименны куштыкъ, аулына кайтыбъ эшь ничекь булганны белеyе белянь безгя хабярь итсень дибь. Инде ничекь булганны белмей кoндя кабярень кoтoбь торганъ эйекь. Аннары Василiй агайга Кулуччыданъ катъ килгянь, Степанныкы бугай, тикь yзь исемень жазмаганъ кoйo. Сезь икегез дя aлля ауылыгызда aле. Минь дя Василiй агай да бoтoнняй аптрабъ калдыкъ. Yзебезь сезнень белянь жагымнылыкъ белянь дуслыкъ белянь жoрoшкянь эйекъ. Алла кушса сезнень дя кюnелегездя безгя карышы ичь бер шикъ жукъ тыръ. Безь Василiй Тимоjеевичъ белянь уйлашыбъ бетергячь, сезне икегезне дя Казанга чакырабызъ; килегезь, килмей кала кюрмягезь. Бу катымны алыуыгызъ белянь турукъ мында килегезь. Килмясялярь, безнень сюзебезне... (здесь вырвано изъ письма пять-шесть строкъ). Сюзебезне тыnнамасагызъ мында килмясягезь шуннанъ да сезгя кулыбызъ житярь. Карагызъ да сагыракъ булыбъ торогызъ. Жяме? Инде сау булыбъ торогызъ.

58. 14 декабря 1870 года.

Учителю Ташкирменской школы.

Эй сoйoкле дусымъ Самойла, сиnа миннянь бикь кюбь сялямь дя тынычлыкъ. Рахмять тырышканыnа; малайларнынъ кызларнынъ чынъ кюnелляреннянь укырга тырышканнары какына рахмять. Ходай аларга арыулыкъ саулыкъ бирсень эйе, акыллары ачылсынъ ыйы, кюnелляре арыу сауаблы тормошка биреньсеньйе, иnь элеке Алланы белсеннярь, Аллага телякь итсеннярь, иманнаръ укыбъ аnнабъ жырласынаръ, иманъ жырлаганъ чагында Алладанъ куркыбукъ тыnнасыннаръ; аннары жирдягелярдянь иnь элеке аталарына, аналарына, бабайларына, aбейляреня белгянь тиnете башъ салыбъ, сюзлярень тыnнабъ кушканнарыннанъ чыга кюрмясеннярь; бютянь кешелярне халгя кюря яшкя кюря тейешлечя кадерь итсеннярь. Синь шулай oйрять, шулай oйрятсяnь, yзеnя сауабъ булыръ. Жугыйса укый торобъ yзе бозокъ эшкя салынса, Алладанъ курыкмый, мяндядянь оялмый, грубiянъ, эсерткече жя бютянь aшякелекле кoйo жoрoся, жазыуга бикь оста булсада, пайдалы булмасъ. Евангелiедя aйткянь: Алла бойорганны белмей кылмаганъ aзь кыйналыръ. Сукыръ кеше жыгылса да айыбъ жукъ, кюрмей жыгылганъ дибь; жукъ, синь укыбъ кюзеnь ачылганъ кoйo жыгылсаnь бикь оятъ бить. Шунынъ oчoнь белеyеnь белдя, белгянне кыларга тырышъ. Фарисейлярь Алланынъ законынъ бикь белгяннярь дя кылмаганнаръ, Iисусъ Христосъ аларны бикь рошканъ. Ну инде бу сюзь житярь, тикь синь мине айыбъ итя кюрмя, минь сине aшяке дибь aрлябь aйтмеймень; жакшыданъ жакшыга житсень дибь aйтямень. Минь сиnа жибярямень Тихонъ ayлеянень yгетень, синдя улъ жукъ тыръ, улъ басылыбь чыкканъ, сезь Казаннанъ таралыбъ китешкянь суnында. Улъ бикь арыу кенягя, синь аны картларга карчыкларга тыnнатъ, тикь элеке yзеnь геня аулакда укыбъ чыкъ, аnна; аннары кешегя тыnнатыбъ укыганда ашыгыбъ укыма, кеше колагына керебь кюnелляреня сеnебь житярлекь итебь укы. Шулъ кенягя ашыгыбъ укысы кенягя тoгoль, улъ жылата торганъ кенягя, кешенен кюnелен жомшата торган княгя. Аннары синь ауызъ ачканъ бяйрямгя малайларны тропарь белянь кондакны жырларга oйрять. Батюшкялярь качъ тяреляре белянь жoргяндя, аларъ ирекь бирсялярь, аларъ белянь малайларъ да татарчалабъ жырлабъ жoрсoннярь. Аннары Христосъ Iорданда чумылганъ бяйрямендяге иманнарны да жырлатъ, жырларга остартыбъ житкезь; yзляре геня синнянь башка жырласаларъ да жангышмасыннаръ. Синь нардуганга кайтасыnь кился кайтъ, тикь малайларны якшы oйрятебь житкезмейчень кайта кюрмя. Yпкялямясяnь минь сиnа aйтерейемь: кайтырга бикь кыстамасаларъ, yзеnь бикь кайтасыnъ килмяся, кайтмаганъ арыу. То есть синь кайть кайтыуынъ, тикь Батюшкаданъ сора, кайчанъ ташкирменгя киляселярень, мoнкимь булса аларъ белянь yзеnъ дя жoрoрь эйеnь. Синь yзеnь башлатыбъ жакшы жырларларъ ыйы. Алай булса синь тагы мыны карале. Кай чагында ике oчь дюрть айлабъ тырышыбъ укытсаnъ aле бетя, синь шулай aлеnь бетебрякь торсаnъ, бяйрямгя кайтъ, aлеnне жыйыбъ алырсынъ. Анысынъ да уйлыймынъ. Айса жулъ булсынъ. Тырышыбъ эшлягянь кешегя бяйрямь пайдалы, рахатлеккя саулыкка, aль жыйарга. Шулъ турданъ кайтканыnъ жакшы. Тикь синь кайтмасъ боронъ элеке малайларыnны жакшы жырлатъ рождество белянь крещенiенень иманнарынъ. Беряyе жырларга остаракъ булса аны башлаучыга куй. Ну инде сау булъ, бяйерямеnъ котло булсынъ.

59. 21 января 1874 года.

Митрей агай!

Бу Григорiй ике малай китерде, берсе yзенеке, берсе кешенеке. Аларъ oчь жылданъ бирле укыганнаръ. Бикь кертергя иняля дерь. Минь yземь oзoбь aйтялмядемь, однако бикь жяль тея. Соnъ aтей кайткынчы торобъ торсоннаръ. Берсенень атасы ашарына китерерь дей, а берсенень жукъ. Айсаnъ братстводанъ сорарга можно. Айсаnъ торобъ торсоннаръ. Кайткачъ, aтей ошатмаса кайтарыръ.

60. Выдержка изъ письма къ Jеодору Тимоjеевичу 8 августа 1883 года.

Yзеnъ дя бикь кызыуланма, аларнын да бикь ачыуын китермя. Атауланышкач ичь пайда булмасъ. Гель Евангелiедя ничекь Iисусъ Христосъ бикь жагымны yгетлябь oйрятебь жoргянчя, синь дя жoрoргя, сoйляшергя кирякь. А рошоунынъ пайдасы жукъ. Рошкан сайынъ кешенень жoряге катая.

Сау булъ. Синеnъ хызмятчеnъ.

Некоторыя письма Н. И. Ильминскаго, относящiяся къ поясненiю сказаннаго въ предисловiи и въ издаваемыхъ писъмахъ.

1.(къ примечанiю на стран. 53).17 ноября 1873 года.

Любезный братецъ Василiй Тимоjеевичъ Безне бахиллягезь.

Сезнень изге телякь какында безь aле бикь исянь сау торабызъ, сезне Ходай yзь дяyлятеннянь бушъ калдырмасынъ ыйы, сезгя исяннекъ саулыкъ бирсень эйе.

27 октября Марина кызларны укытырга башлады. 7 кызъ укый. Инде yзляре таныбъ укый башладыларъ. Эй кюктяге атабызны жырлыйларъ, бикь кюnелдянъ жoрейлярь, аталары да бикь радъ. Тагыда биреyчелярь буласы aле. Yзебезь торганъ патирда укыйларъ. Килгяннянь бирле атна кoнь сайынъ часы укырга жыйылабызъ, кеше бикь кюбь була.

Часы укыгачъ, день турысыннанъ сoйлеймень, yгеть укыймынъ, бикь жараталаръ. Октябердя катъ язганыйыкъ сезгя, алдыгызъ мы? Бу катымны школларны карарга чыкканъ чагымда яздымъ, Кассельда. Шушындагы кряшень школларында да кряшенчя княгялярь укыштыраларъ. Aле бу ильдя бикь именнекь. Aлегя сау булыгызъ, безь бикь арыу сау калабызъ aле. Бездянь кюбь сялямь дигезь. Бу ильдяге кряшеннярь ми-не священникъ булырга бикь oндейлярь.

Николай Ивановичкя бездянь кюбтянь кюбь сялямь дигень. Берярь атнаданъ суnътагы катъ язарбызъ. Яздымъ энеnъ. И. Тимоjеевъ.

Катыnны 17 ноября алдымъ, бикь спасибо, братчикъ булырымъ. Атнаданъ суnъ жибяремь.

Энеnъ И. Тимоjеевъ.

2.(къ примечанiю на стр. 65).14 сентября 1871 года.

Письмо Андрея Васильева Николаю Ивановичу-о томъ, что онъ слышалъ въ Азякахъ.

Азяктя эшеткянь сюзлярь.

Минь кайттымъ Казаннанъ Августнынъ 29 кoнoндя, жугары Азякнен Игнатiй Егоровъ кайтты 28 кoбнoбндя, шул арада бoтoнь oчь ауылны болгатыбъ батергянь Игнатей Его-ровъ. Падшанынъ законы чыннабъ баръ икянь татарга чыгарга, Падшанынъ yзеннянь эшеттемь бу сюзлярне дибь oчь ауылга жяйгянь, шушы Кряшеннярнень татарга чыгыуы турысында минемь алдымда Падшаданъ сорадыларъ, кюбь кряшеннярнень татарга чыгасылары киля, шушы эшкя синь ней бойорорсынъ икянь дибь, Падшаданъ сораганнаръ ыйы. Падша аларга минь кюптянь бойордымъ татарга чыгарга, миннянь роксять, телясялярь ничекь деньдя торсоннаръ, миnа татаръ булсаларда берь, кряшень булсаларда берь дипъ aйткянь падша безнень ауылнынъ Игнатейгя дипъ Азяклярь шаулый башлаганнаръ йы. Шушы сyзне эшеткячь, минь Игнатей агайга бардымъ, улъ yзе oйдя жукъ йы, ике малайы oйдя йе, минь аларданъ сорадымъ, Игнатiй агай Падшаны кyргяньме! дипь, Игнатей агайнынъ малайлары aйттелярь: Падшаны кyрергя барганъ йы барыуынъ, Падшаны курмей кайтканъ диделярь, минь aйттемъ: никь суnъ улъ кайтыуы белянь Падшанынъ законы баръ татарга арга дипъ бoтoнъ oчъ ауылны котортканъ дидемъ, малайлары безнень aтейнень aле кайтканнанъ бирле урамга чыкканы жук диделярь, безнен aтей алай диб aйтергя, падшаны кюрмей кайттымъ дипъ сoйляшепъ утырды диделярь. Аннары минь aйттемь: мына Игнатей агай да без-нень малайларъ укый торганъ oйгя керся, Падшаны кyрепъ кайтыръ йы, аннары Падша aйткянь сyзне эшетепъ кайтыръ йы, безнень школда бикь иркень булды, тyбянь Азяктянь бар-ганъ кешелярь бикь айырмачыкъ кyрепъ кайттыларъ, Падшанынъ yзеньдя, безгя aйткянь сyзлярендя эшетебь кайттыларъ дидемь. Падша суnъ сезгя ней aйтте дипъ сорый башладыларъ, минь aйттемь аларга Падшанынъ безгя aйткянь сyзлярень барысында эрятлябь, Падшанынъ ишектянь кереyэннянь башлабъ чыккынчы, aммесендя рятлябь аларга сoйлядемь, бикь исляре киткянь кюкъ булыбъ тыnнабъ утырдыларъ. Аннары минь аларданъ чыгыбъ туры oйгя кайттымъ. Тагы Игнатiй Егоровъ турысында язамъ. Игнатей Егоровъ Азяктянь (7). жиде чакырымъ. Кайынйыкъ дигянь ауылга yзенень кызынъ бирде кейяyгя, берь бикь бай кешегя, Августнынь 30 кoнoндя, Игнатей агай катыны белянь Кайынныкка yзенень кызына кунакъ булыбъ бардыларъ, шулъ чагында Игнатей агай татарга чыктымъ дипъ жoрoй дерь йе, улъ чагында Кайынныкларнынъ татарга чыгыу ислярендя дя жукъ йе, Игнатей агай катыны белянь Кайынныкка барыбъ кайткачъ, сентябрнень 7 нче кoнoндя Кайынныклар да пубка килебь жазылдыларъ, безьдя татарга чыгабызъ дипъ. Игнатей агай баргынчы аларнынъ ислярендя дя жукъ йы, ни-чекь улъ барыбъ кайтты, алар да татарга чыгарга болганыша башладыларъ, Кайынныкларныда барыбъ шушы Игнатей агай катыны белянь барыбъ, жарамаганъ азгынъ денгя, законъ жукъкoйo законъ баръ дипъ котортыбъ кайттыларъ. Инде безнень Преходтанъ 4. дюртъ ауылъ чыга: Iябашы бoтoнь ауылы, жугары Азяктянь 32 oй, тyбянь Азяктянь 6 алты oй, Кайынныкъ бoтoнь ауылы, шушы тикле калыкъ безнень Преходта болганыбъ тора, калганнары тагы аларга ней булыр икян диб караб тораларъ, аларъ татарга чыкса, безь гня калмабызъ дейлярь, аларга Падшанын законы булса, безгя дя булыр дейляр, минь aйтямь аларга: ышаныгызъ миnа, Падшанынъ законы жукъ, бу эшкя тикъ татаръ алдабъ жoрoй сезне законъ баръ дибь, улъ жукъ сyз, ышанмагызъ аnаръ, мына быларга ней булганынъ кyрерсезь, аннары ышанырсызъ законъ жугына димь; законъ булмаса, инде мынгынгы кyптянь Себерь китебь бетярлярь йе шулъ, законъ барга кyря тyря килмей дейлярь; минь aйтямь: ашыкмагызъ aле, шулъ кoйo калмасларъ, мына килерлярь сорарга, тикь сорау килгянь чагында aйтегезь быларнынъ ничя жылданъ бирле сезне котортыбъ жoргяннярень дидемь.

Минь яздымъ Андрей Васильевъ.



К НАЧАЛУ РАЗДЕЛА
 

ЮГАРЫГА


© Сетевой этнокультурный проект kryashen.ru, 2002.
Создание и поддержка - НКЦ кряшен г.Казани и Республики Татарстан.
Идея - Александра Журавского. Дизайн - Ольги Святкиной.
При полном или частичном использовании материалов ссылка на kryashen.ru обязательна.
Вопросы, предложения:
Замечания, отзывы: